Gorbeian, beste hainbat tokitan bezala, euskal mitologiako hainbat protagonista aurki ditzakegu.
Basajaun: Bertako basoetan bizi omen da, nahiko arriskutsua dirudi izan arren, ogi apurren truke artaldeak zaintzen zizkien artzainei. Esan omen da, artzainek ez zutela Basajaun ikusten baina haien ardiek zituzten zintzarrak entzuterakoan bertan zegoela bazekiten. Beraz, jakin ezazu, ardien zintzarrak entzuten badituzu, itxi begiak eta ez diezaiozu ihes egin!
Lamiak: Euskal mitologian, ahate-oinak dituzten Gorbeiako ibaietako protagonista mitologikoak dira. Beren ile luzea urrezko orraziekin orrazteko ohitura dutenak. Atseginak izaten dira, eta amorrarazteko modu bakarra haien urrezko orraziak lapurtzea da. Kondaira batek dioenez, behin emakume batek lamia bati urrezko orrazia lapurtu zion, eta lamia, haserre, madarikatzen saiatu zen, baina ez zuen lortu, elizako kanpaiak jo baitzuen eta horrek salbatu.
Batzuetan hilkorrekin maitemintzen dira, baina ezin dira haiekin ezkondu, ezin baitute lur sagraturik zapaldu. Batzuetan seme-alabak izaten dituzte haiekin eta hainbat kondaira dioten bezala erdi gizaki eta erdi arrain dira eta beste batzuk Mari jainkosa besterik ez direla diote.
Mari: Euskal mendietako gailur guztietan bizi den izaera femeninoko jainkosa bat da, mendi bakoitzeko izen bat jasotzen duena. Mari, ama lurraren pertsonifikazioa, naturaren eta berau osatzen duten elementu guztien erregina da. Oro har, emakume baten gorputz eta aurpegiarekin agertzen da, dotore jantzita, eta zuhaitz-forma hibridoarekin eta ahuntz-hankak eta hegazti harrapariaren atzaparrak dituen emakume baten itxurarekin ere ager daiteke, edo suzko emakume baten, ostadar sutu baten edo hodeiak arrastaka eramaten dituen zaldi baten antzera.
Mito garrantzitsuenetako bat Mari zergatik bizi den eta euskal mendi guztietan ikusten den kontatzen diguna da. Mari Euskal Herrian eguraldi ona eta txarra alde batetik bestera eramateaz arduratzen da, eta esaten da Mari Anboton dagoenean euria egiten duela, Aloñan dagoenean lehortea dagoela eta Gorbeian, Supelegor haitzuloan dagoenean uztak ugariak direla.
https://es.wikipedia.org/wiki/Mari_(diosa)
